تمامی حقوق این وب سایت متعلق به شرکت بین المللی بازرسی کالای تجاری می باشد.
مهندس فائزه حکم‌الهی
مسئول واحد آموزش و تحقیقات شرکت بین‌المللی بازرسی کالای تجاری IGI
بررسی میزان فلزات سنگین (سرب، کادمیوم و آرسنیک)، درصد نشاسته (آمیلوز و آمیلوپکتین) و باقیمانده سموم در نمونه‌های برنج وارداتی با واریته غالب باسماتی 1121 طی یک دوره سه ساله (از ابتدای سال1397)
بعد از گندم، برنج به‌عنوان یکی از اقلام پرمصرف غذایی در جهان و به‌ویژه در کشورهای آسیایی به‌شمار می‌رود. افزایش میزان متوسط مصرف سرانه برنج در ایران (2/42 کیلوگرم)، افزایش واردات آن را به‌دنبال داشته و به بیان دیگر، ایران یکی از مهم‌ترین وارد کنندگان این محصول است.
امروزه نقش فلزات سنگین در آلودگی‌های زیست محیطی و اثرات سوء آنها بر سلامت انسان بر کسی پوشیده نیست. به‌عنوان مثال، «سرب» یکی از فلزات سنگین و از عوامل آلوده کننده محیط زیست است که با ایجاد اثرات سمی شدید در انسان و دیگر جانداران، نقش مهمی در آلودگی‌های محیط زیست دارد.
اختلال بیوسنتزشیمیایی و کم خونی، افزایش فشارخون، آسیب به کلیه‌ها، سقط جنین و نارسی نوزاد، اختلال سیستم عصبی، آسیب به مغز، ناباروری مردان، کاهش قدرت یادگیری و اختلالات رفتاری در کودکان از عوارض منفی سرب در بدن به‌شمار می‌روند.
ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢ اﺛﺮ ﺳﺮب ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﺎﻧﺪ (پیوند) ﺷﺪن ﺑﻪ ﮐﻠﺴﯿﻢ، ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد اﺧﺘﻼل در ﺳﯿﺴـﺘﻢﻫﺎي دروﻧﯽ ﺳﻠﻮل ﺷﻮد. از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺳﺮب، ﯾﮏ «ﺳﻢ آﻧﺰﯾﻤﯽ» اﺳﺖ و ﺑﺎ باند شدن به ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﻮﻟﻔﯿﺪرﯾﻞ ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦﻫﺎ در ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦﻫﺎي ﺳﻠﻮﻟﯽ ﺷﺪه وﺳﺒﺐ اﻟﺘﻬﺎب و ﻣﺮگ ﺑﺎﻓﺘﯽ میﺷﻮد.
ﺳﺮب همچنین با دارا بودن میل ترکیبی با ﻏﺸﺎي ﺳﻠﻮلﻫﺎ ﺑﻪوﯾﮋه ﻣﯿﺘﻮﮐﻨﺪري، ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﻋﻤﻞ آنﻫﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﯽآورد ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﺛﺮات مضر این فلز اﺳﺖ. ﮐﻢﺧﻮﻧﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﮐﺎﻫﺶ ﻋﻤﺮ ﮔﻠﺒﻮلﻫاي قرمز و همچنین مهار سنتز هموگلوبین نیز از دیگر عوارض ناشی از سرب است.
«ﮐﺎدﻣﯿﻮم» نیز از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻠﺰاﺗﯽ است ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر وﺳﯿﻊ در ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪه است. خاستگاه اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﻓﻠﺰ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﮐﻮدﻫﺎي ﻓﺴﻔﺎﺗﻪ هستند که ﺑﻪ آسانی ﺑﻪوﺳﯿﻠﻪ ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺟﺬب ﻣﯽﺷﻮد و از ﺧﺎﺻﯿﺖ سمی ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﺮﺧﻮرداراﺳﺖ.
کادمیوم همچنین در ﺑﺎﻓﺖﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺒﺪ و ﮐﻠﯿﻪ ﺗﺠﻤﻊ کرده و ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﺳﺮﻃﺎن، ﮐﻢ ﺧﻮﻧﯽ، اﻓﺰاﯾﺶ ﻓﺸﺎرﺧﻮن و آسیب جدی به استخوان‌ها و سیستم عصبی ﻣﯽﺷﻮد. ﮐﺎدﻣﯿﻮم ﺑﻪوﯾﮋه در ﺷﺶﻫﺎ و ﭘﺮوﺳﺘﺎت اﯾﺠﺎد ﺗﻮﻣﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ. مکانیسم اثر کادمیوم به دو طریق صورت می‌پذیرد، نخست ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻓﻠﺰ روي در ﺑﺴﯿﺎري از آﻧﺰﯾﻢﻫﺎ شده و سپس از ﻃﺮﯾﻖ واﮐﻨﺶ ﺑﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي «ﺗﯿﻮل ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦﻫﺎ» ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﻋﻤﻠﮑﺮد آنﻫﺎ می‌شود و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺛﺮات ﺳﻤﯽ از خود نشان می‌دهد.
در آخر «آرسنیک» به‌عنوان یکی از عناصر سنگین که در طبقه‌بندی سازمان بین‌المللی تحقیقات سرطان، در گروه یک سرطان زایی برای انسان قرار گرفته و با توجه به انتشار گسترده آن از اهمیت به‌سزایی برخوردار است.
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت بیش از 200 میلیون تن از مردم جهان در معرض تماس با این عنصر قرار گرفته‌اند. مصرف مزمن آرسنیک، خطر ابتلا به سرطان ریه، کلیه و کبد را به‌دنبال دارد و مصرف طولانی مدت غلظت‌های ناچیزی از آن، حملات قلبی، سکته مغزی، فشار خون بالا و دیابت را در فرد ایجاد می‌کند (جدول‌های 1 و 2).
در ایران، آرسنیک معمولا به صورت مجموع «آرسنیک آلی و معدنی» گزارش می‌شود، این در حالی است که میزان سمی بودن آرسنیک آلی، کمتر از نوع معدنی آن است بنابراین لازم است اقدامات اصلاحی به‌دلیل ضرورت گزارش آرسنیک آلی و معدنی به صورت تفکیک شده انجام شود.
فلزات سنگین از راه‌های مختلفی وارد بدن انسان می‌شوند، که یکی از این راه‌ها همراه با مواد غذایی است. به این ترتیب ارزیابی سلامت برنج از این نقطه نظر بسیار حائز اهمیت است. در میان محصولات کشاورزی اصلی، برنج محصول ویژه‌ای با جذب و تجمع کادمیوم، سرب و آرسنیک بالا است. در سازمان ملی استاندارد ایران حداکثر میزان مجاز فلزات سنگین سرب، کادمیوم و آرسنیک در برنج به‌ترتیب 15/0، 06/0 و 15/0میلی گرم در کیلوگرم (ppm) تعیین شده است.
این مطالعه با هدف ارزیابی درصد نشاسته (آمیلوز و آمیلوپکتین)، میزان فلزات سنگین و باقیمانده سموم برنج های وارداتی طی یک دوره سه ساله و به دنبال بازرسی و آنالیز این محصول توسط تیم متخصص شرکت بین المللی بازرسی کالای تجاری IGI انجام گرفته است.
در این پژوهش، 110 نمونه برنج وارداتی اعم از هندی و پاکستانی مورد ارزیابی قرار گرفتند، که میانگین نتایج آنالیز نمونه‌ها در جداول 1، 2 و 3، نشان داده شده است. میزان سرب، کادمیوم و آرسنیک نمونه‌ها به‌ترتیب در محدوده‌هایppm 1/0 – 05/0> ، 03/ 0 – 01/0> و 1/0 – 05/0>، میزان درصد نشاسته نمونه‌ها در محدوده %9/79 – 5/71 و درصد آمیلوز و آمیلو پکتین نمونه‌ها نیز به‌ترتیب در محدوده 4/35 – 6/5 و 3/72 – 8/41 قرار گرفتند. بررسی 8 سم شناسایی شده نیز نشان داد که میزان باقیمانده 5 سم، پایین‌تر از حد مجاز استاندارد بود در حالی که 3 سم دیگر از حد مجاز بالاتر بودند.
گرچه این 3 سم نیز در لیست سم‌های گزارش شده در استاندارد ملی ایران نبوده اما قرار است در صورت اضافه شدن آنها در تجدید نظرهای بعدی در این لیست قرار گیرند. (3).
بررسی میانگین نتایج فلزات سنگین در نمونه‌ها بیانگر این بود که سرب، کادمیوم و آرسنیک تمامی نمونه‌ها پایین‌تر از حد مجاز استاندارد قرار دارند، که نشان از نظارت بسیار دقیق بر واردات این محصول در مقایسه با سال‌های گذشته دارد. هر چند همان طور که مطرح شد، لازم است حد مجاز آرسنیک به‌دلیل اهمیت موضوع مورد تجدید نظر قرار گیرد.
همچنین واریته اصلی بالای 95 % از نمونه‌ها، باسماتی1121 بود، که در سال 2003 برای اولین بار وارد بازار شد. برنج باسماتی 1121 دارای ویژگی‌های مطلوبی از جمله، بلندی دانه (mm 9)(بعد از پخت به mm 22 می‌رسد)، آرومای (ترکیبات معطر) مطبوع، زمان پخت کوتاه و همچنین قابلیت هضم پذیری بالا است.
طول دوره رشد واریته 1121 نیز در مقایسه با انواع سنتی برنج باسماتی کوتاه‌تر است (145 – 140 روز در مقابل 160 روز)، در حالی که بازده آن بیشتر و حدود دو برابر است. مقایسه طول دوره رشد و بازده واریته باسماتی 1121 با انواع دیگر باسماتی در نموداری نشان داده شده است (4).
در پایان، از آنجا که قیمت نیز عاملی تاثیرگذار به‌شمار می‌رود و قیمت هر کیلوگرم برنج باسماتی حدود دو برابر برنج غیر باسماتی است، بنابراین تشخیص واریته اصلی برنج‌های وارداتی جهت خریداری از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند و شرکت بین‌المللی بازرسی کالای تجاری IGI انجام این مهم را ممکن ساخته است.
جدول1. میانگین نتایج فلزات سنگین (میلی گرم در کیلوگرم)
|
As |
Cd |
Pb
|
Heavy Metals (ppm) |
| ü <0/1 | ü <0/02 | ü <0/05 | Mean |
| <0/15 | <0/06 | <0/15 | Standard Limit |
جدول 2. میانگین نتایج واریته ی اصلی و میزان نشاسته، آمیلوز و آمیلوپکتین (درصد وزنی)
| Main Variety -> 1121 | Starch(%) | Amylose(%) | Amylopectin(%) |
| >95% | 76/2 | 18 | 58/2 |
جدول 3. میانگین نتایج باقیمانده ی سموم (میلی گرم در کیلوگرم)
|
Pesticides (ppm) |
Standard Limit |
Imidacloprid |
Propicanozole |
Tebuconazole |
Standard Limit |
Isoprothiolane |
|
Mean |
1/5 |
ü 0/016 |
ü 0/004 |
ü 0/02 |
5 |
ü 0/05 |
|
Pesticides (ppm) |
Standard Limit |
Carbendazim |
Carbendazim(Benomyl) |
Thiamethoxam |
Tricyclazole |
|
Mean |
0/01 |
0/013 |
ü 0/007 |
0/036 |
0/08 |
مقایسه ی طول دوره ی رشد و بازده برنج باسماتی 1121 با انواع دیگر باسماتی
منابع:
1. Channey, R.L, 1980, Health risks associated with toxic metals in municipal sludge, Science Publication, Inc, pp. 48-59.
2. Mohammadi M, RiyahiBakhtiariA, Khodabandeh, S. Concentration of Cd, Pb, Hg, and Se in different parts of human breast cancer tissues. J Toxicol.2014;1-5.
3. استاندارد ملی ایران، شماره ی 13120، تجدید نظر اول (1394)، آفت کش ها – مرز بیشینه مانده آفت کش ها – غلات.
4. Singh, V., Singh, A.K., Mohapatra, T. et al. Pusa Basmati 1121 – a rice variety with exceptional kernel elongation and volume expansion after cooking. Rice 11, 19 (2018). https://doi.org/10.1186/s12284-018-0213-6.
تهران، خیابان استاد مطهری، بعد از چهارراه قائم مقام فراهانی پلاک334
صندوق پستی: 3619 ــ 15875
تلفن: 4 ــ 88833170
فکس: 88833179
ایمیل: commercial@igico.com