مهندس بهزاد مسگرمقدم
مدیر فنی واحد نفت، گاز و پتروشیمی شرکت بازرسی کالای تجاری IGI

مطابق تعریف استاندارد، “بازرسی” فعالیتی همچون اندازه گیری، آزمایش، آزمون یا سنجش یک یا چند ویژگی از یک موضوع و مقایسه نتایج با الزامات مشخص شده است تا در نهایت بتوان از انطباق هر یک از ویژگی‌ها اطمینان یافت. این موضوع می‌تواند شامل یک فعالیت یا فرایند، محصول، سازمان، سیستم یا یک شخص و یا ترکیبی از آن‌ها باشد.
در تعریفی دقیق‌تر، کنترل کلیه¬ فعالیت¬های کیفی اعم از بررسی مدارک و گواهینامه‌ها، بازدیدها، آزمون¬ها و تست¬های بررسی کیفی بر روی مواد اولیه و تجهیزات به‌منظور بررسی انطباق محصول با مشخصات فنی و استانداردهای مربوطه، “بازرسی” نامیده می‌شود. بازرسی منطبق‌بر کلید واژه‌هایی انجام می‌شود که بر اساس آن‌ها سطح، نوع و مقدار بازرسی به‌طور دقیق مشخص خواهند شد.
طرفین درگیر در فرایند بازرسی
سازنده یا فروشنده به‌عنوان تولیدکننده یا تامین‌کننده کالا و محصول، مسئولیت اصلی ارائه و تامین کالا و محصول سفارش داده شده مطابق با مشخصات فنی و استانداردهای مربوطه را برعهده دارد.
خریدار یا کارفرما به‌منظور حصول اطمینان از انطباق کالا با مشخصات فنی و الزام‌های درخواستی، هماهنگی‌های لازم جهت کنترل و بررسی کالاهای سفارش داده شده را به‌عمل می‌آورد. این امر می‌تواند از طریق تفویض فرایند کنترل تحت عنوان بازرسی قبل از حمل به بازرس شخص ثالث صورت پذیرد.
بارزس شخص ثالث کیست؟
“شرکت بازرسی شخص ثالث” شرکتی مستقل و بی‌طرف است که در بیشتر موارد توسط کارفرما یا خریدار تعیین می‌شود تا براساس درخواست خریدار و با هماهنگی سازنده یا فروشنده، فرایند کنترل و “بازرسی کالا” و محصول را در شرایط از قبل توافق شده انجام دهد. فعالیت‌های این شرکت برای به‌دست آوردن اطمینان کارفرمای اصلی از درستی انطباق کالا با مشخصات فنی آن صورت می‌گیرد. پس از انجام بازرسی، کلیه مشاهدات و بررسی‌های به‌عمل آمده توسط بازرس تحت عنوان “گزارش بازرسی” در اختیار خریدار کالا قرار می‌گیرد تا ملاک تصمیم‌گیری و قضاوت نهایی درخصوص کالای بازرسی شده باشد.
فرآیند بازرسی قبل از حمل
در برخی موارد و طبق توافق مشتری و فروشنده (سازنده)، فقط بازرسی نهایی کالا و “بازرسی پیش از حمل” کالاهای سفارش داده شده انجام می‌شود. در این صورت ممکن است بازرسی حین ساخت، پیش‌تر توسط سازمان دیگری انجام شده باشد. در این حالت و از آنجایی که کالاهای یادشده در حین ساخت مورد بازرسی قرار نگرفته‌اند و بسیاری از مراحل ساخت و آزمون¬‌های مرتبط کالا نیز پیش‌تر انجام شده، برای همین بازرسی از کالای آماده شده در یک مرحله (یا بازدید) دارای اهمیت و حساسیت بسیار بالایی خواهد شد. به‌طور مسلم در بازرسی کالا، مهم‌ترین وظیفه یک بازرس کنترل کمیت، مدارک فنی ساخت و کنترل کیفیت کالا (انطباق محصول) است.
اطلاع کامل از نحوه بازرسی و شرایط تحویل کالا، الزام‌های قراردادی و درخواست مشتری از جمله وظایف اصلی بازرس، قبل از انجام بازرسی محصول و بررسی مدارک است و این اطلاعات باید قبل از انجام بازرسی در اختیار بازرس در قالب مفاد و اسکوپ بازرسی قرار گیرند.
این الزام‌ها در بیشتر اوقات به‌صورت سفارش خرید یا درخواست مواد، برنامه آزمون و بازرسی ، برگه مشخصات فنی و غیره هستند و در قراردادهای فیمابین سازنده (تأمین کننده) و مشتری، گنجانده می‌شوند.
نکته حائز اهمیت در این نوع بازرسی، توجه توامان به الزام‌ها و درخواست‌های مشتری و الزام‌های استانداردِ مربوط به کالاست. در برخی موارد و باتوجه به حساسیت کالا یا محصول و به درخواست خریدار، توجه به الزام‌های مشتری نسبت به الزام‌های استاندارد ارجحیت و اولویت بالاتری پیدا می‌کنند و در بسیاری از موارد نیز این الزام‌ها با یکدیگر همپوشانی دارند.
در حقیقت، وظیفه بازرس این است که محصول نهایی را مطابق مدارک و مستندهای مربوطه بازرسی و به بیان دیگر، محصول را مطابق با یکسری الزام‌ها و خواسته‌های مشتری وبر اساس استاندارد بررسی کرده و اطمینان حاصل کند که محصول مورد سفارش، کلیه الزام‌های مشتری واستانداردهای مربوطه را برآورده می‌کند.
پس از انجام بازرسی و به‌دست آمدن اطمینان از برآورده شدن الزام‌های درخواستی طرفین، برنامه‌ریزی برای حمل کالا از مبدا وتحویل آن به خریدار صورت می‌گیرد.
اهمیت نظارت بر بارگیری کالا
در برخی موارد و بنا به درخواست مشتریان و یا بسته به نوع و حساسیت کالا و محصول و یا الزام‌های ذکر شده در قراداد، فرایند نظارت بر بارگیری نیز به فرایند بازرسی اضافه می‌شود. در این حالت بازرس و شرکت بازرسی موظفند نسبت به نظارت بر فرایند بارگیری کالا و محصول از قبل بازرسی شده اقدام کرده تا اطمینان کامل را برای خریدار کالا از جهت شرایط مناسب بارگیری کالای خریداری شده و شرایط حمل مناسب آن تا مقصد و انطباق کمّی و کیفی کالای خریداری یا بارگیری شده را به‌دست آورد.
این امر می‌تواند شامل نظارت بر انطباق کالای از قبل بازرسی شده با کالای بارگیری شده، بازرسی و نمونه‌برداری از محموله‌های فله در حین بارگیری به کشتی، نظارت بر کیفیت و سلامت فیزیکی وسیله حمل از قبیل کانتینرها، تراک ها و … بسته به نوع و حساسیت کالا خریداری شده و نظارت بر نوع، تعداد و پلمپ وسایل حمل باشد.
با انجام “فرایند بازرسی قبل از حمل” و نظارت بر بارگیری کالای خریداری شده و بازرسی شده و ارائه گزارش‌ها و مستندهای مربوطه به خریدار کالا، در نهایت اطمینان کامل برای خریدار کالا حاصل خواهد شد که علاوه‌بر پوشش الزام‌های قراردادی و فنی درخواستی، کالای خریداری شده عینا بر روی وسیله حمل قرار گرفته و تحت شرایط مناسبی به‌دست مشتری خواهد رسید.